ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 5، مرداد 1404 ، شماره پی در پی 111

بررسی مؤلفه های پسااستعمارگرایی در مجموعه داستان سیاسنبو اثر محمّدرضا صفدری

صفحه (155 - 174)
شیرین بهبودیان ، کامران پاشائی فخری (نویسنده مسئول)، پروانه عادل‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1404

چکیده

زمینه و هدف: یکی از اصلیترین درونمایه ها و موضوعات ادبیّات داستانی جنوب پرداختن به سلطه غربیها در برهه ای از تاریخ ایران است. این موضوع در نقد پسا استعماری مورد مطالعه قرار میگیرد. نقد پسااستعماری از جمله مطالعات میان رشته ای است که در تحلیل متون ادبی بخصوص جهت پی بردن و تحلیل استراتژیهای مرتبط با استعمار در این آثار، از رویکردهای بسیار مؤثر و کاربردی است. هدف مقاله حاضر، تحلیل و بررسی مهمترین مؤلفه های نقد پسا استعماری بر اساس نظریات ادوارد سعید در مجموعه داستان سیاسنبو اثر محمّدرضا صفدری است.

روش پژوهش: این مقاله به شیوه توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش نقد پسا استعماری انجام شده و با تکیه بر نظریّات ادوارد سعید در مجموعه داستان سیاسنبو اثر محمّدرضا صفدری به تجزیه و تحلیل پرداخته است.

یافته های تحقیق: مجموعه داستان سیاسنبو، حوادث مربوط به پس از کودتای ۲۸ مرداد و ملّی شدن صنعت نفت تا اواخر حکومت پهلوی و حضور غربیها و استعمار انگلستان را مورد توجّه قرار میدهد. ساختار روایی مجموعه داستان یاد شده، تقابلی است از استعمارگر و استعمار شده یا فرادست و فرودست که با نگاهی تند و انتقادی مسأله فقر، ظلم، تجاوز و غارت ایران بویژه در مناطق جنوبی را بخوبی مورد توجّه قرار داده است.

نتایج پژوهش: نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که مهمترین مؤلفه ها و گزاره های نقد ادبیّات پسا استعماری در مجموعه داستان سیاسنبو شامل تقابلِ من‌/ دیگری، سلطه اقتصادی، سلطه سیاسی، سلطه فرهنگی، فرودست جنسیتی و خشونت فرادست استعماری و حکومتی است.

کلمات کلیدی
نظریه نقد پسا استعماری , محمّدرضا صفدری , سیاسنبو , تقابل فرادست و فرودست.

• اسدی. کوروش و رضایی. غلامرضا (1398). دریچه جنوبی. تهران: نیماژ.
• اسمیت. برایان (1380). فهم سیاست جهان سوم (نظریه های توسعه و دگرگونی سیاسی). ترجمه: امیر‌محمّد حاجی یوسفی و محمّد‌سعید قائنی نجفی. تهران: وزارت امور خارجه، ص 197.
• اورس. تیلمان (1362). ماهیّت دولت در جهان سوم. ترجمه: بهروز توانمند. تهران: آگاه، صص 45 ـ 51.
• ایزدیار. محسن و غفاری. مهسا (1390). بررسی داستانهای سیاسنبو و خروس از منظر ساختارگرایانه و مکتب اقلیمی جنوب. فصلنامه اندیشه های ادبی. سال دوم از دوره جدید. شماره 8. صص 121 ـ 137.
• آلبوغبیش. عبدالله و رضایی. زهرا (1395). نقد پسا استعماری رمان روزگار تفنگ از حبیب خداداد زاده. نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیّات و علوم انسانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال 19. شماره 40. صص 1 ـ 24.
• بخشی. حسین (1401). شعر عصر مشروطه در برخورد با استعمار. نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). دوره 15. شماره پیاپی 82. صص 131 ـ 148.
• بشریه. حسین (1379). نظریه های فرهنگ در قرن بیستم. تهران: مؤسسه فرهنگی آینده پویان، ص 133.
• پوریزدان پناه کرمانی. آرزو (1401). نقد پسااستعماری رمان بر جاده های آبی سرخ. پژوهشنامه ادبیّات داستانی 11 (4). صص 21 ـ 42.
• تسلیمی. علی (1390). نقد ادبی. تهران: انتشارات آمه، ص 276.
• حاتم‌پور. شبنم و نوریان. سید مهدی (1393). نقش صنعت نفت در ظهور سه نویسنده صاحب سبک مکتب داستان‌نویسی جنوب. کاوش‌نامه. سال پانزدهم. شماره 28: صص 209 ـ 238.
• حاجتی. سمیه (1398). خوانش پسااستعماری رمان: ده رمان فارسی در پرتو رویکرد پسا استعماری. تهران: نشر ماه و خورشید، صص 5 ـ 6.
• حاجتی. سمیه و رضی. احمد (1394). واکاوی جلوه های فرودست پسا استعماری در رمان جای خالی سلوچ. فصلنامه تخصصی نقد ادبی. سال 8. شماره 31. صص 141 ـ 166 ـ 140.
• سعید. ادوارد (1382). فرهنگ امپریالیسم. ترجمه: اکبر افسری. تهران: توس، ص 392.
• __________ (1386). جهان، متن، منتقد. ترجمه: لطفعلی خنجی. تهران: امیرکبیر، ص 55.
• ___________ (1387). شرق‌شناسی. ترجمه: عبدالحمید گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 58.
• سلطانی. فرامرز (1386). ادبیّات کارگری ایران در قرن معاصر. تهران: نشر اکنون، ص 117.
• شاهمیری. آزاده (1389). نظریه و نقد پسااستعماری. تهران: علمی، صص 12 ـ 120 ـ 119 ـ 118 ـ 114.
• شیرزادیان. رضا (1388). مطالعات پسااستعماری، نقد و ارزیابی دیدگاه های فرانتس فانون. ادوارد سعید و هومی بابا. مطالعات سیاسی. دوره 2. ش 5. صص 149 ـ 174.
• شیری. قهرمان (1387). مکتبهای داستان نویسی در ایران. چاپ سوم. تهران: چشمه، صص 172 ـ 204.
• صاعدی. احمدرضا (1394). تحلیل گفتمان پسا استعماری در رمان شرفه الهذیان اثر ابراهیم نصرالله. سال هفتم. شماره سیزدهم. صص 185 ـ 204.
• صفدری. محمّدرضا (1392). سیاسنبو. تهران: قصه.
• عباسی. الله کرم و دیگران (1397). نقد پسا استعماری رمان رازهای سرزمین من اثر رضا براهنی. نشریه زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز سال 71. شماره 238. صص 145 ـ 168.
• فانون. فرانتس (1355). پوست سیاه، صورتکهای سفید. ترجمه: محمّد‌امین کاردان. چاپ دوم. تهران: خوارزمی، صص 79 ـ 95 ـ 87.
• _________ (1361). انقلاب آفریقا. ترجمه: محمّد‌امین کاردان. تهران: خوارزمی، ص 53.
• فرخ‌نیا. مهین و ونارجی. مژگان (1392). بررسی شعر مقاومت آفریقای جنوبی با تکیه بر دیدگاه های پسا استعماری. دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال پنجم. شماره نهم. صص 213 ـ 237.
• قلاوندی. زیبا و حاجی‌پور. علی (1402). نقد جامعه شناختی داستان سیاسنبو بر اساس نظریه ساختارگرایی تکوینی گلدمن. پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت. دوره 12. شماره 3. پیاپی 31. صص 69 ـ 88.
• کلیگز. مری (1388). درسنامه نظری ادبی. ترجمه: جلال سخنور و همکاران. تهران: اختران، ص 205.
• مورتون. استفان (1392). گایاتری چاکراورتی اسپیواک. ترجمه: نجمه قابلی. تهران: بیدگل، ص 76.
• یانگ. رابرت (1391). درآمدی اجمالی بر پسااستعمارگری. ترجمه: فاطمه مدرسی و فرح قادری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 43.